Η δημοτικιστική αντίθεση στην Κοραϊκή “μέση οδό”

Ιωάννης Βηλαράς (1771- 1823). Ο Ιωάννης Βηλαράς, γιος του γιατρού Στέφάνου Βηλαρά, γεννήθηκε στα Κύθηρα και μεγάλωσε στα Γιάννενα, όπου έμαθε και τα πρώτα γράμματα, καθώς επίσης λατινικά, ιταλικά, γαλλικά και μαθηματικά από τον πατέρα του. Το 1789 έφυγε για την Ιταλία για σπουδές Ιατρικής στην Πάντοβα και τη Μπολόνια. Εκεί ήρθε σε επαφή με τις φιλελεύθερες ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού. Το 1801 επέστρεψε στα Γιάννενα και διορίστηκε γιατρός του γιου του Αλή Πασά, μυημένος παράλληλα σε μυστική απελευθερωτική οργάνωση. Ακολουθώντας τον Αλή Πασά στις εκστρατείες του γύρισε όλη την Ελλάδα και έφτασε ως τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (1812-1815) και τη Λάρισσα (1815-1817), όπου μπήκε στον κύκλο των υπέρμαχων της απλής γλώσσας. Διατήρησε παράλληλα αλληλογραφία με εξέχοντα μέλη της Φαναριώτικης κοινωνίας, η οποία εν μέρει σώζεται και είναι ενδεικτική της πνευματικής κίνησης της εποχής. Το 1819 επέστρεψε στα Γιάννενα και συνεργάστηκε με τον Αθανάσιο Ψαλίδα για την έκδοση των γλωσσικών τους θεωριών, καθώς και μιας γλωσσικής προκήρυξης. Ο θάνατος του Αλή Πασά όμως ματαίωσε την ολοκλήρωση των σχεδίων τους και ο Βήλαρας κατέφυγε στο Τσεπέλοβο του Ζαγορίου, από όπου πήρε μέρος στην οργάνωση του Αγώνα στην Ήπειρο. Στο Τσεπέλοβο πέθανε, κληροδοτώντας οικονομικά προβλήματα στη γυναίκα και τους δυο γιους του. Το μόνο έργο του Βηλαρά που τυπώθηκε όσο ζούσε είναι η μελέτη Η Ρομέηκη γλώσσα (1814), όπου τονίζει την αξία της φυσικής λαϊκής γλώσσας και προτείνει την εφαρμογή ενός φωνητικού ορθογραφικού συστήματος αντί της ιστορικής ορθογραφίας. Το έργο είναι αφιερωμένο στον Αθανάσιο Ψαλίδα, και περιλαμβάνει επίσης ποιήματα, δύο μεταφράσεις από τον Ανακρέοντα, μία από τον Πλάτωνα ("Κρίτων") και μία από τον "Επιτάφιο" του Θουκυδίδη. Το 1827 βγήκε η πρώτη συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων και πεζών του στην Κέρκυρα από τον Αθανάσιο Πολίτη. Τα ποιήματα του Βηλαρά διακρίνονται σε ερωτικά και σατιρικά. Στα πρώτα υμνείται η παντοδυναμία του έρωτα, με έντονη παρουσία στοιχείων όπως το ειδυλλιακό ποιμενικό περιβάλλον και τα αρχαιοελληνικά ονόματα των ηρώων. Στα σατιρικά ποιήματα εξάλλου η σάτιρα έχει διδακτικό στόχο, σύμφωνα με τις επιταγές του Διαφωτισμού, και καταδεικνύει άλλοτε πρόσώπα και άλλοτε ήθη και συνήθειες. Ο Βηλαράς έγραψε επίσης έμμετρους μύθους, δύο πεζά ("Ο λογιότατος ταξιδιώτης" και "Ο Λογιότατος ή ο Κολοκυθούλης") με εκπαιδευτικό προσανατολισμό, καθώς και μια μετάφραση της Βατραχομυιομαχίας. Ο Βηλαράς έγραφε πάντα σε στίχο ομοιοκατάληκτο. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί η ύπαρξη μιας δεύτερης γραφής ενός από τους "Μύθους" του σε στίχο ανάπαιστο ανομοιοκατάληκτο, καθώς επίσης και η ύπαρξη του ημιτελούς ποιήματός του Σε νέας λύρας κόρδες, που σύμφωνα με τους ιστορικούς της νεοελληνικής λογοτεχνίας τοποθετεί το Βηλαρά στους προδρόμους του Σολωμού. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Ιωάννη Βηλαρά βλ. Κεχαγιόγλου Δημήτρης, «Ιωάννης Βηλαράς», Η παλαιότερη πεζογραφία μας. Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΒ΄, 2, σ.104-113. Αθήνα, Σοκόλης, 1999, Τσαντσάνογλου Ελένη, «Βηλαράς Ιωάννης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984 και χ.σ., «Βιλλαράς και Βηλαράς Ιωάννης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 3. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. (Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).

Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος (1772-1847) γεννήθηκε στην Καστοριά. Γιος κληρικού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, όπου είχε καταφύγει η οικογένειά του λόγω οικονομικών δυσχερειών. Μαθήτευσε στο Λύκειο Βουκουρεστίου με δάσκαλο τον Νεόφυτο Καυσοκαλυβίτη, ο οποίος άσκησε μεγάλη επίδραση στις γλωσσικές και φιλοσοφικές απόψεις του Χριστόπουλου. Σπούδασε ιατρική, φιλοσοφία, ξένες γλώσσες και λατινικά στη Βούδα και το 1794 έφυγε για την Πάντοβα, όπου, αν και ξεκίνησε με σπουδές ιατρικής, κατέληξε να αφοσιωθεί στα νομικά. Το 1797 επέστρεψε στο Βουκουρέστι, γνώρισε τον Λάμπρο Φωτιάδη και μπήκε στον κύκλο του Καταρτζή. Εργάστηκε για πολλά χρόνια ως οικοδιδάσκαλος στην Αυλή του ηγεμόνα Μουρούζη και απέκτησε τον τίτλο του καμινάρη. Ακολούθησε ένα διάστημα παραμονής στην Πόλη. Μετά το 1812 πέρασε στην Αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας Ιωάννη Καρατζά και ανακηρύχτηκε άρχων μέγας λογοθέτης. Με ανάθεση του Καρατζά ο Χριστόπουλος συνέγραψε το Ιδιωτικό Δίκαιο από κοινού με τον αδερφό του Κυριάκο, και έγινε νομικός σύμβουλος του Καρατζά. Μετά την ανάκληση του τελευταίου από την ηγεμονία το 1820 ο Χριστόπουλος έφυγε για την Τρανσυλβανία, όπου συνέχισε τη συγγραφική του δραστηριότητα. Ταξίδεψε στα Επτάνησα ως απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρίας και έμεινε δύο μήνες στη Ζάκυνθο, υπήρξε μέλος της επαναστατικής επιτροπής στις Ηγεμονίες και σύμβουλος του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Μετά την επανάσταση προσπάθησε να εγκατασταθεί στον απελευθερωμένο ελλαδικό χώρο, αναγκάστηκε ωστόσο, κυρίως λόγω του αντιφαναριωτικού πνεύματος που κυριαρχούσε, να φύγει το 1836 ξανά για την Τρανσυλβανία. Πέθανε το Γενάρη του 1847 στο Βουκουρέστι. Το συγγραφικό έργο του Χριστόπουλου περιλαμβάνει μια Γραμματική της αιολοδωρικής διαλέκτου (1805), όπου υποστήριξε τη γλωσσική θεωρία του Καταρτζή και υπεραμύνθηκε της ‘λαλουμένης’ γλώσσας, το τετράπρακτο ιστορικό δράμα Αχιλλεύς, που παραστάθηκε στην Αυλή του Μουρούζη με τον τίτλο Ο θάνατος του Πατρόκλου και αποτελεί πρωτόλειο έργο με σαφείς επιδράσεις από τον Διαφωτισμό και τις ιδέες περί αναβίωσης των αρχαιοελληνικών προτύπων, τα Λυρικά, συλλογή βακχικών και ερωτικών (σύμφωνα με δικούς του χαρακτηρισμούς) ποιημάτων, στα οποία συνυπάρχουν η αισιοδοξία και η μελαγχολία, ο ύμνος του έρωτα και η ηθική της ζωής και της ύπαρξης με το στοιχείο του εφήμερου του βίου. Ο Χριστόπουλος μπόλιασε την φαναριώτικη ποίηση με στοιχεία της γαλλικής ποίησης του 18ου αιώνα και της ιταλικής ανακρεόντειας τάσης και τα έργα του γνώρισαν μεγάλη επιτυχία στην εποχή τους. Ο Λίνος Πολίτης στην "Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας" χαρακτηρίζει τον Χριστόπουλο πρόδρομο του Σολωμού στα πρώτα του βήματα, ως προς τη γλώσσα και τη στιχουργική. Πρέπει να επισημανθεί τέλος η συγγραφή μεταφράσεων, αρχαιολογικών μελετών, πολιτικών σκέψεων και κριτικών δοκιμίων και γενικότερα η πνευματική πολυπραγμοσύνη του. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Αθανάσιου Χριστόπουλου βλ. Γ.Μ. Βαλέτας, "Χριστόπουλος Αθανάσιος", στη "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια", τ. 24. Αθήνα, Πυρσός, 1934, του ίδιου, "Χριστόπουλος Αθανάσιος", στη "Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνική Λογοτεχνίας", τ. 12, Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. και Άννα Ταμπάκη, "Χριστόπουλος Αθανάσιος", στο "Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό", τ. 9β, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988. (Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, ΕΚΕΒΙ)