Περιγραφή
Τι σόι άνθρωπος να ήταν τάχα; Κάθε φορά που τον νόμιζε κανείς ριγμένο καταγής, ανήμπορο, εξουθενωμένο από τη φοβερότερη ηθική κρίση, ξαναγεννιόταν από τις στάχτες του, ολόδροσος, καθάριος, γεμάτος εμπιστοσύνη για το άστρο του, κεφάτος, έβγαινε πάντα αλώβητος. (…) Κοιτούσα τον Μοραβαζίν και με έτρωγε η περιέγεια. Ήταν εκεί, καθισμένος ανάμεσά μας, και όμως μόνος, απών, ξένος, όπως μου είχε φανεί την πρώτη φορά στο κελί του στο Βαλντενζέε, ψυχρός, κύριος του εαυτού του, χωρίς ψευδαισθήσεις, μπουχτισμένος. Κατά βάθος, αυτός πάντοτε μας έσπρωχνε στη δράση, και παρ’ όλο που ο Ροψίν ήταν αρχηγός, ο Μοραβαζίν ήταν ο αφέντης, ο αφέντης όλων μας.
Ταξίδεψε αντί για μένα. Έκανε έρωτα στη θέση μου. Όμως δεν υπάρχει ποτέ πραγματική ταύτιση, γιατί ο καθένας ήταν Αυτός, Εγώ και ο Άλλος. Ένα τραγικό ενώπιος ενωπίω που έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορεί να γράψει κανείς παρά μόνο ένα βιβλίο, είτε πολλές φορές το ίδιο βιβλίο. Γι’ αυτό και όλα τα ωραία βιβλία μοιάζουν μεταξύ τους. Είναι όλα τους βιογραφικά. Γι’ αυτό και δεν υπάρχει παρά μόνο ένα λογοτεχνικό θέμα: ο άνθρωπος.
