Περιγραφή
O Βάσος Μπράγιοβιτς-Μαυροβουνιώτης (1797–1847), πρόσφυγας από την Μπρντά (Υψίπεδα) του Μαυροβουνίου, κεχαγιάς κοπαδιών του ισχυρού αγιάνη του Αϊδινίου Καραοσμάνογλου, ληστής στην επαρχία Αϊδινίου, χαμάλης στο λιμάνι της Σμύρνης, έγκλειστος των φυλακών της Αθήνας και στη συνέχεια μπαϊρακτάρης οθωμανικού σώματος στις επιχειρήσεις της Υψηλής Πύλης εναντίον του «αποστάτη» Αλή Πασά Τεπελενλή των Ιωαννίνων, εντάχθηκε τον Αύγουστο του 1821 στην υπηρεσία της Ελληνικής Επανάστασης και εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς του Πολέμου για την Ελληνική Ανεξαρτησία.
Με την ίδρυση του Ελληνικού Βασιλείου παρέμεινε στο στράτευμα και έφτασε μέχρι το βαθμό του υποστράτηγου και στο αξίωμα του βασιλικού υπασπιστή. Αναλαμβάνοντας τη διοίκηση της Οροφυλακής Φθιώτιδας και στη συνέχεια τη γενική διοίκηση του Σώματος της Οροφυλακής που συγκροτούσε την ισχυρότερη στρατιωτική μονάδα των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, έγινε –σύμφωνα με το γάλλο πρέσβη Πισκατόρυ– ο «ισχυρότερος άνδρας στην Ανατολική Στερεά».
Παράλληλα, δίχως να διαθέτει θεσμική πολιτική ιδιότητα διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της ανατολικής Στερεάς, ως στέλεχος του Γαλλικού κόμματος αλλά και διαπρύσιος Οθωνιστής, καθώς και ως επικεφαλής ενός πολυδαίδαλου πελατειακού συστήματος που κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Στερεάς στο οποίο συμμετείχε μεγάλος αριθμός πολιτικών, στρατιωτικών και διοικητικών στελεχών της ευρύτερης περιοχής.
Παντρεύτηκε μία από τις ξεχωριστές γυναίκες της εποχής, την Ελέγκω Ιωαννίτη, μία όμορφη, εγγράμματη και καλλιεργημένη γόνο πλούσιας εμπορικής οικογένειας της Κέας, την οποία απήγαγε εκουσίως όντας παντρεμένη με τον προεστό-λογοθέτη Μιχαήλ Πάγκαλο, και έγκυο. Απέκτησαν τέσσερις γιους από τους οποίους επιβίωσαν οι δύο: ο Αλέξανδρος, υποστράτηγος, βασιλικός υπασπιστής και βουλευτής Μεγαρίδας και ο γνωστότερος Τιμολέων Βάσσος, αντιστράτηγος, διοικητής του «Αποβατικού Σώματος Κρήτης» στον πόλεμο του 1897 και βασιλικός υπασπιστής.
Αυτός ο αναλφάβητος σλάβος οπλαρχηγός αποτελεί τυπικό παράδειγμα μίας ομάδας παραδοσιακών ενόπλων που αναδύθηκαν μέσα από τον Πόλεμο της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Ο Βάσος, αφού προσέφερε τις υπηρεσίες του στην Υψηλή Πύλη και στη συνέχεια στις «Προσωρινές Διοικήσεις» της επαναστατικής περιόδου, επέτυχε να καθιερωθεί ως ένας από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς του Αγώνα και, περαιτέρω, να ενταχθεί και να ευδοκιμήσει στο νεότευκτο Ελληνικό Βασίλειο εξαιτίας της ικανότητάς του να προσαρμόζεται στη νεωτερίζουσα μετεπαναστατική πραγματικότητα υπηρετώντας, πάντα, πιστά το κράτος και το θρόνο.
