Περιγραφή
Ό,τι είναι για τους ζωγράφους τα χρώματα, ή για τους μαθηματικούς οι αριθμοί, είναι για τον ιστορικό τα γεγονότα. Σ’ αυτά στηρίζεται, αλλά -ακριβώς όπως και για τον ζωγράφο ή τον μαθηματικό- δεν είναι τα ίδια τα γεγονότα καθεαυτά, παρά οι συνδυασμοί τους που τον ενδιαφέρουν: αναζητάει την αρμονία που μπορεί να προκύψει από τη σύνθεσή τους. Συσχετίζοντας, γράφοντας, σβήνοντας, ο συγγραφέας ενός ιστορικού δοκιμίου προσπαθεί να φτιάξει έναν πίνακα, με το ζωγραφικό είτε το μαθηματικό νόημα της λέξης, όπου ν’ απεικονίζεται το παρελθόν. Καμβάς αυτού του πίνακα είναι ο χρόνος.
Ο χρόνος είναι ο αντίπαλός-μας στη ζωή, και η τέχνη ο αντίπαλος του χρόνου· η προσπάθεια για τη δημιουργία ενός κόσμου έξω από την ανθρώπινη μοίρα. Η ιστορία είναι η συνειδητοποίηση αυτής της μοίρας – μας χρειάζονται και τα δυο.
