Περιγραφή
Ο Λένιν, που παραθέτει με θαυμασμό τις τόσο ορθές και σημαντικές θέσεις του Κάουτσκι, θα τις ωθήσει μέχρι τις ακραίες τους συνέπειες, απορρίπτοντας, δίχως να το αντιλαμβάνεται, όλη τη μαρξιστική θεωρία της ταξικής συνείδησης και αντικαθιστώντας την με μια θεωρία θεμελιωδώς ιδεαλιστική περί ανεξαρτησίας της ιντελιγκέντσιας:
Η σοσιαλιστική συνείδηση γεννιέται από φιλοσοφικές, ιστορικές, οικονομικές θεωρίες, τις οποίες επεξεργάστηκαν οι μορφωμένοι εκπρόσωποι των κατεχουσών τάξεων, οι διανοούμενοι. Οι ιδρυτές του επιστημονικού σοσιαλισμού, οι Μαρξ και Ένγκελς, ήταν και οι ίδιοι, από την κοινωνική τους θέση, αστοί διανοούμενοι. Παρόμοια, στη Ρωσία, το θεωρητικό δόγμα της σοσιαλδημοκρατίας εμφανίστηκε τελείως ανεξάρτητα από την αυθόρμητη ανάπτυξη του εργατικού κινήματος· υπήρξε το φυσικό, αναπόφευκτο αποτέλεσμα της ανάπτυξης της σκέψης των σοσιαλιστών επαναστατών διανοουμένων. (Λένιν, Τι να κάνουμε).
Διαπιστώνουμε εδώ την απροσδόκητη ανατροπή ενός από τα θεμελιώδη αξιώματα του μαρξισμού: δεν καθορίζει πια το Είναι τη συνείδηση, οι ιδέες δεν είναι πια αντανακλάσεις της κοινωνικής κατάστασης, αλλά αναπτύσσονται αυθόρμητα, ακολουθώντας τη δική τους λογική, ανεξάρτητα από κάθε κατάσταση, ταξική ή άλλη, και καταλήγουν να καθορίζουν το Είναι. Ακόμα περισσότερο: το Είναι του προλεταριάτου καθορίζεται τελικά από τη συνείδηση των διανοουμένων…
Και αφού οι εργάτες, εγκαταλειμμένοι στον εαυτό τους, δεν μπορούν να διανοηθούν την ιστορική τους κατάσταση παρά μόνον ασαφώς και ανεπαρκώς, σύμφωνα με τον Λένιν, αυτοί που οφείλουν να αποτελέσουν τον πυρήνα του κόμματος και να αναλάβουν την αποστολή να μεταφέρουν στο προλεταριάτο τη συνείδηση και την προλεταριακή επιστήμη είναι οι μικροαστοί διανοούμενοι που έχουν γίνει επαγγελματίες επαναστάτες.
