Φωνές από τη Βαϊμάρη

O 'Αλμπερτ Αϊνστάιν γεννήθηκε στην πόλη Ulm της νότιας Γερμανίας το 1879 και πέθανε στο Princeton των ΗΠΑ το 1955. Οι γονείς του μετακόμισαν για επαγγελματικούς λόγους στο Μόναχο, όπου έμενε ένας αδελφός του πατέρα του, μηχανικός και από εκεί σύντομα στο Μιλάνο για καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές. Ο μικρός Αλβέρτος έμεινε οικότροφος σε σχολείο του Μονάχου. Στα 15 χρόνια του σταμάτησε το σχολείο, παραιτήθηκε από τη γερμανική υπηκοότητα, διέκοψε κάθε σχέση με την εβραϊκή κοινότητα και αναχώρησε στο Μιλάνο για να συναντήσει τους γονείς του. Μετά από 1-2 χρόνια απραξίας σκέφτηκε να δώσει εξετάσεις στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης, ως αυτοδίδακτος χωρίς απολυτήριο Λυκείου. Η προσπάθεια αυτή απέτυχε και κάποιος καθηγητής τού συνέστησε να παρακολουθήσει μαθήματα Λυκείου στο Aarau. Εκεί παρακολούθησε στα έτη 1895-1896 την τρίτη και τέταρτη τάξη (για μαθητές 18 και 19 ετών)! Τελικά, μετά την ολοκλήρωση των σχολικών μαθημάτων, γράφτηκε ο 'Αινστάιν το 1896 στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης για να σπουδάσει εκπαιδευτικός τεχνικής επαγγελματικής σχολής με φυσικομαθηματική κατεύθυνση. Ένας από τους καθηγητές του, ο Πέρνετ, του δήλωσε μετά από λίγο καιρό ότι, έχει μεν ενδιαφέρον και θέληση, αλλά του λείπει το μυαλό! Ο βοηθός Ζάουτερ έγραψε αργότερα ότι ο φοιτητής Αϊνστάιν ήταν μοναχικός, δεν υπάκουγε στις οδηγίες των εκπαιδευτικών και πέταγε τα φυλλάδια με τις οδηγίες λύσης των προβλημάτων στα σκουπίδια. Επίσης, ο μεγάλος μαθηματικός Μινκόβσκι, ο οποίος αργότερα έμελε να συμβάλει αποφασιστικά στη μαθηματική τεκμηρίωση της "Θεωρίας της Σχετικότητας", δεν είχε εκτίμηση για τις γνώσεις του νεαρού σπουδαστή της Φυσικής. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του βρήκε ο Αϊνστάιν μία θέση ως βοηθητικός δάσκαλος στο Winterthur, απολύθηκε όμως μετά από λίγο, λόγω ανεπάρκειας. Ένας φίλος τον συνέστησε κάποια στιγμή στο διευθυντή του ελβετικού γραφείου ευρεσιτεχνιών στη Βέρνη. Δουλειά του ήταν να ετοιμάζει τα έγγραφα αναγνωρίσεως των ευρεσιτεχνιών και για το σκοπό αυτό έπρεπε να περιγράφει σ' αυτά κάθε εφεύρεση σύντομα, κατανοητά και περιεκτικά. Οι ίδιοι οι εφευρέτες δεν ήταν συνήθως σε θέση να περιγράψουν την εφεύρεσή τους. Εδώ αναδείχθηκε μια ικανότητα του Αϊνστάιν, να εμβαθύνει σε ξένες ιδέες και να αναγνωρίζει την ουσία μιας διαδικασίας ή ενός μηχανισμού, εντοπίζοντας ταυτόχρονα τυχόν σφάλματα. Ο ίδιος εξομολογήθηκε αργότερα ότι αυτή η δουλειά τον είχε συναρπάσει και αποτελούσε και το χόμπυ του, αντί να δημοσιεύει σε περιοδικά απανωτά επιστημονικές εργασίες χωρίς ενδιαφέρον. Κι όμως, κάποια στιγμή δημοσίευσε το 1905 μία εργασία με τίτλο "Μία υπόθεση για τα κβάντα του φωτός", με την οποία επεκτείνει την ανακάλυψη του Πλανκ από το έτος 1900. Τυπικά γι' αυτή την εργασία του έλαβε ο Αϊνστάιν μετά από 16 χρόνια το βραβείο Νόμπελ. Και πάλι το έτος 1905 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά η "Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας". Με αυτή την εργασία διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχει απόλυτος χώρος και χρόνος, αλλά όλα εξαρτώνται από τον εκάστοτε παρατηρητή, είναι σχετικά ως προς τη θέση και την κίνησή του. Αυτή η εργασία προκάλεσε τεράστια εντύπωση στον επιστημονικό κόσμο! Έκτοτε άρχισαν να επισκέπτονται τη Βέρνη σημαντικοί επιστήμονες από όλο τον κόσμο για να γνωρίσουν τον παράξενο δημόσιο υπάλληλο. Η φήμη του Αϊνστάιν προέκυψε όμως κυρίως από το γεγονός ότι ασχολήθηκαν με τις εργασίες του κορυφαίοι επιστήμονες. Το 1911 έγινε ο Αϊνστάιν καθηγητής στο γερμανικό Πανεπιστήμιο της Πράγας και μετά στο Βερολίνο, όπου παράλληλα με τα διδακτικά καθήκοντα ολοκλήρωσε και τη "Γενική Θεωρία της Σχετικότητας". Η θεωρία αυτή επιβεβαιώθηκε πειραματικά από 'Αγγλους επιστήμονες στη διάρκεια του Α΄ παγκόσμιου πολέμου, με τη μέτρηση της απόκλισης του φωτός αστέρων, όταν αυτό περνάει από το βαρυτικό πεδίο μεγάλων μαζών, όπως αυτής του ήλιου. Το 1933, όταν οι ναζί είχαν ήδη εκλεγεί στην κυβέρνηση της Γερμανίας, άρχισαν να συκοφαντούν τον Αϊνστάιν ως πράκτορα των Αμερικανών και των Αγγλογάλλων, ενοχλημένοι από το γεγονός ότι ως σημαντικότερος εκπρόσωπος της γερμανικής επιστήμης φαινόταν εκείνη την εποχή ένας εβραίος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αναγκαστεί να αποχωρήσει ο μεγάλος ερευνητής από τη Γερμανική Ακαδημία Επιστημών. Εγκατέλειψε επίσης της Γερμανία, αυτή τη φορά οριστικά, με προορισμό την Αμερική. Με την εγκατάσταση του Αϊνστάιν στο Princeton, αρχίζει μια νέα περίοδος της ζωής του. Εκείνη την εποχή έκανε μεγάλη εντύπωση στην επιστημονική κοινότητα η ανακοίνωση του Μπορ ότι ο Χαν και ο Στράσμαν είχαν πετύχει σε εργαστήριό τους στη Γερμανία την πρώτη διάσπαση του ατόμου. Αμέσως άρχισαν οι ερευνητές να επαναλαμβάνουν αυτά τα πειράματα, βομβαρδίζοντας πυρήνες ουρανίου με ουδετερόνια. Αποτέλεσμα ήταν να απελευθερώνεται μια τεράστια ποσότητα ενέργειας, ανακάλυψη που οδήγησε στην κατασκευή της ατομικής βόμβας. Ο Αϊνστάιν πείστηκε από συναδέλφους του επιστήμονες, κυρίως από τον Τέλλερ, να συμβάλει στον αγώνα για την κατασκευή της βόμβας, φοβούμενος ότι οι ναζί θα κυρίευαν όλο τον πολιτισμένο κόσμο, αν προλάβαιναν αυτοί να αποκτήσουν το καταστροφικό όπλο. Για το σκοπό αυτό έστειλε μία επιστολή στον πρόεδρο Ρούσβελτ και του παρουσίαζε τις δυνατότητες της ατομικής βόμβας και τους κινδύνους που δημιουργούσε η κατοχή της. Τελικά οι φόβοι της επιστημονικής κοινότητας για κατάχρηση επαληθεύτηκαν από την αντίθετη πλευρά, αφού η ατομική βόμβα που κατασκευάστηκε υπό τη διεύθυνση του Οπενχάιμερ χρησιμοποιήθηκε από τις ΗΠΑ εναντίον της Ιαπωνίας, μετά την ουσιαστική λήξη του πολέμου. Στη συνέχεια και μέχρι τέλος της ζωής του δραστηριοποιήθηκε στις κινητοποιήσεις για αφοπλισμό, αφού είχε καταστεί και η Σοβιετική Ένωση πυρηνική δύναμη και είχε αρχίσει ο "ψυχρός πόλεμος", υπογράφοντας συχνά διακηρύξεις με άλλους επιστήμονες, κυρίως με τον Μπ. Ράσελ που ήταν ο κατεξοχήν ηγέτης των κινημάτων για την ειρήνη και τον αφοπλισμό.

Ο πατέρας της ψυχανάλυσης Ζίγκμουντ Φρόιντ γεννήθηκε το 1856 στο Φράιμπεργκ της Μοραβίας, από γονείς εβραϊκής καταγωγής. Σπούδασε ιατρική στη Βιέννη. Μαθητής του περίφημου Γάλλου νευρολόγου Σαρκό στη Σαλπερτιέρ (1885-86), επιστρέφει στη Βιέννη και αρχίζει να ασκεί το επάγγελμά του σε συνεργασία με τον Μπρόιερ (1895-1897), χρησιμοποιώντας την ύπνωση για τη διερεύνηση του ψυχικού κόσμου των ασθενών του. Η θεμελίωση της θεωρίας του για τις ψυχικές παθήσεις και την τεχνική της ψυχανάλυσης συναντά την εχθρότητα όλου του ιατρικού κατεστημένου. Ωστόσο η πελατεία του πληθαίνει καθημερινά και βρίσκει οπαδούς στη νεώτερη γενιά ιατρών. Το 1938, μετά την κατάληψη της Αυστρίας απ' τους ναζιστές, καταφεύγει στο Λονδίνο με την κόρη του Άννα. Υποφέρει από καρκίνο του λάρυγγα. Ενώ εργάζεται πάνω σε μια ψυχαναλυτική μελέτη για τον "Χίτλερ και το Ναζισμό", μια προσβολή τον ρίχνει καταγής και εκπνέει τη νύχτα της 23ης προς την 24η Σεπτεμβρίου 1939. Στα σημαντικότερα έργα του περιλαμβάνονται: "Μελέτες για την υστερία", 1895, "Η ερμηνεία των ονείρων", 1900, "Μελέτη για τα όνειρα", 1901,"Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής", 1901, "Τρία δοκίμια για τη θεωρία της σεξουαλικότητας", 1903, "Τοτέμ και ταμπού", 1913, "Εισαγωγή στην ψυχανάλυση", 1916, "Το εγώ και το εκείνο", 1923, "Νεύρωση και ψύχωση", 1924, "Αναστολές, συμπτώματα και άγχος", 1926, "Η αρρώστια του πολιτισμού", 1930, "Η γυναικεία σεξουαλικότητα", 1931, "Σχόλιο για τον αντισημιτισμό", 1938, "Ο Μωυσής και ο μονοθεϊσμός", 1939.

Hans Ostwald, μυθιστοριογράφος (1873-1940).

Ο Άλφρεντ Ντέμπλιν γεννήθηκε στο Στετίνο το 1878 από γονείς εβραίους. Μεγάλωσε στο Βερολίνο όπου σπούδασε ιατρική και δούλεψε ως γιατρός -ψυχίατρος- μέχρι το 1933, χρονιά που τα βιβλία του κάηκαν κι ο ίδιος κατέφυγε αρχικά στη Ζυρίχη και αργότερα στο Παρίσι. Το 1936 πήρε τη γαλλική υπηκοότητα. Το 1940 κατέφυγε στην Αμερική, όπου έγινε καθολικός. Μετά το τέλος του πολέμου γύρισε στην Ευρώπη. Πέθανε το 1957 στο Εμετίγκεν. Δημοσίευσε κυρίως μυθιστορήματα ("Βαλενστάιν", "Δε θα δοθεί συγγνώμη", "Άμλετ" κ.ά.), ποιήματα, θεατρικές κριτικές, δοκίμια, καθώς και μια συλλογή από πολιτικά άρθρα που έγραψε για την εφημερίδα "Neue Rundschau".

Χάινριχ Μαν (1871-1950). Γερμανός συγγραφέας, αδερφός του συγγραφέα Τόμας Μαν. Ο αδερφός του επηρεάστηκε από τους Ρώσους συγγραφείς του 19ου αιώνα και τα έργα του συγκέντρωσαν το διεθνές ενδιαφέρον στη γερμανική λογοτεχνία, ενώ ο Χάινριχ θεωρείτο περισσότερο αριστεριστής, κοινωνικός κριτής στο πνεύμα του Γαλλικού Διαφωτισμού. Οι επιθέσεις του με άρθρα και με ραδιοφωνικές εκπομπές στον μιλιταρισμό, στον εθνικισμό και στις αυστηρές κοινωνικές δομές, αποτέλεσαν την αιτία εξορίας του από τους Ναζί το 1933. Μετά τον θάνατο του πατέρα του -που τον κατέστησε με την κληρονομιά οικονομικά ανεξάρτητο- έζησε στο Βερολίνο και στη Γαλλία. Η πρώτη του νουβέλα εκδίδεται το 1893. Αν και ζει πλέον κυρίως στην Ιταλία και στη Γαλλία τα έργα του αποτυπώνουν, σατυρικά πολλές φορές, την κοινωνική ζωή της μεσαίας τάξης στην αυτοκρατορική Γερμανία, και σε άλλα, τον αισθησιασμό και την ατομικότητα στην Ευρώπη στην αλλαγή του αιώνα. Ασπάστηκε τον Ρωμαιοκαθολικισμό αλλά διατήρησε μία συμπάθεια για τον Προτεσταντισμό, υποστηρίζοντας κρυφά την αντίθεση της Ολλανδίας με την Ισπανία. Το 1940 μετά από διαμονή στο Βερολίνο, όπου διετέλεσε υπεύθυνος ποίησης στην ακαδημία των Τεχνών, με την εξάπλωση του Ναζισμού στην Ευρώπη πηγαίνει στο Λος Άντζελες όπου ζει με τη στήριξη του αδερφού του. Πέθανε το 1950 στην Καλιφόρνια.

Ο πολυταξιδεμένος και πολυγραφότατος Στέφαν Τσβάιχ γεννήθηκε στη Βιέννη στις 28 Νοεμβρίου 1881. Ως το 1935 -αν εξαιρέσουμε το πολυάριθμα ταξίδια του στο εξωτερικό- ζει στην Αυστρία (Βιέννη και Σάλτσμπουργκ). Μεταφράζει Βερλαίν, Μπωντλαίρ και Βεράρεν, δημοσιεύει ποίηση ("Ασημένιες χορδές", "Τα πρώτα στεφάνια"), νουβέλες ("Φόβος", "Αμόκ", "Σύγχυση των αισθήσεων" κ.ά.), θεατρικά ("Βολπόνε"), δοκίμια, καθώς και τα περισσότερα έργα μια μεγάλης σειράς βιογραφικών μελετών και λογοτεχνικών πορτρέτων για μεγάλες προσωπικότητες του παρελθόντος ("Τρεις δάσκαλοι: Μπαλζάκ-Ντίκενς-Ντοστογιέφσκι", "Ρομαίν Ρολάν", "Μαρία Αντουανέτα", "Μαρία Στιούαρτ", "Θρίαμβος και τραγωδία του Εράσμου του Ρότερνταμ" κ.ά.). Το 1933, με την ανάληψη της εξουσίας από τους εθνικοσοσιαλιστές στη γειτονική Γερμανία, τα βιβλία του Τσβάιχ γίνονται στόχος της ναζιστικής προπαγάνδας. Το 1935 εγκαταλείπει οριστικά την Αυστρία, εγκαθίσταται στο Λονδίνο και το 1940 αποκτά τη βρετανική υπηκοότητα. Το 1941 φεύγει για τις ΗΠΑ και από κει για τη Βραζιλία. Πικραμένος από τα πολιτικά γεγονότα και από το τέλος της εποχής που περιγράφει στο αυτοβιογραφικό του έργο "Ο χθεσινός κόσμος", αυτοκτονεί μαζί με τη γυναίκα του στις 23 Φεβρουαρίου 1942 στην Πετρόπολη, κοντά στο Ρίο ντε Τζανέιρο.